Unidad documental simple 02 - Recoñecemento da galeguidade de Naturales de Ortigueira

Esta sociedade de beneficencia foi fundada na Habana o 24 de xuño de 1928, por un grupo de emigrantes da parroquia de San Adrián de Veiga do concello de Ortigueira. Un dos fundadores e promotor da súa fundación foi Antonio Couzo García, primeiro presidente da sociedade, quen tamén fundaría tras a súa marcha a Miami en 1971, a sociedade "Casa de Santa Marta de Ortigueira" como réplica da casa matriz da Habana. Outros socios fundadores foron: Daniel Rebollar Martínez, Manuel Casal Piñeiro, Manuel Díaz Ramil, Enrique Prieto Valcárcel, Manuel Piñón Rodríguez, Abelardo Piñón Rodríguez, Pedro López Salgueiro, e José Antonio Prieto Valcárcel.
Esta asociación foi creada co fin de realizar actividades mutualistas e asistenciais en pro dos seus asociados. No seu primer regulamento, de 1928, establecíase que a asociación tería por obxectivo prioritario prestar auxilio aos asociados necesitados de amparo cando por enfermidade, falta de traballo ou imposibilidade física para o mesmo, se viran precisados de axuda, así como naqueles casos de enfermidade ou indixencia que lles fixera necesario voltar á súa terra.
No ano 1929 organizan en Ortigueira unha campaña de propaganda para captar socios, dándolles a coñecer as vantaxes que lle reportaría inscribirse na sociedade e así cando emigrasen, podían dirixirse ao delegado social que lles facilitaría todos os requisitos que esixía a lei de Inmigración cubana, ademais de contar coa axuda da entidade a súa chegada.
En 1933 aproban a inclusión das mulleres como asociadas de pleno dereito e forman un comité de damas, para axudar a preservar a moral das fillas do concello de Ortigueira, procurando que estas non se atopen abandonadas nun país estrano. En outubro de 1934 aproban a construción do primeiro panteón que se inaugura o 8 de novembro de 1936; tras varias ampliacións, o 20 de xaneiro de 1952 constrúen o actual panteón, no Cemiterio de Colón da Habana, e no que teñen dereito a ser inhumados todos os socios con máis de 2 anos de inscrición e sen custos.
En febreiro de 1941 editan o primeiro número de "El Heraldo Ortigueirés" que se publicou ata 1959.
Esta sociedade conta cun edificio social da súa propiedade inaugurado o 28 de marzo de 1943, cunnha biblioteca que leva o nome de Ramón Armada Teijeiro e que contaba con máis de 1.200 volumes.
Dende os seus comezos contou con numerosos socios, chegando a ter en 1960 uns 21.000. Nos Estatutos renovados de 1978, os fins continuaban sendo benéficos e de axuda mutua entre os socios, ademais de organizar conferencias, veladas e calquera outra actividade recreativa en beneficio dos asociados.
Actualmente a súa actividade máis destacada é visitar aos socios enfermos e axudarlles con socorros en efectivo segundo o tempo que pertenceron á sociedade. Tamén organizan na súa sede cursos de terapia ocupacional e outras actividades recreativas e deportivas como festas, xogos de salón, campionatos de axedrez, billar e dominó etc.; celebran anualmente o aniversario da institución, o Día de Defuntos, e a festividade de Santa Marta de Ortigueira. Contan cunha escola de baile e conseguen financiación polas cotas sociais (contan con preto de 12.000 socios) e polos ingresos dun pequeño restaurante "Mesón Ortigueirés".
Dende o ano 2000 é presidente social, Rodolfo Valentino Blanco Estévez.